Saturnus is na Jupiter de op een na
grootste planeet in ons zonnestelsel. De prachtige ringen om hem heen
maken hem uniek, maar toch lijkt hij in veel opzichten op zijn
grotere buurman. Ook Saturnus is een zogenaamde “gasreus”, een
planeet die hoofdzakelijk uit gas bestaat. Om een rotsachtige kern
ligt een laag van vloeibare metallische waterstof, met daar omheen
weer een laag van moleculaire waterstof. Net als Jupiter straalt
Saturnus meer energie uit dan wat hij van de zon ontvangt. Hij
genereert zelf straling als gevolg van wrijving, die wordt verklaard
door zijn rotatiesnelheid. Hij draait in ruim 10 uur om zijn eigen
as, waardoor de polen worden afgeplat. Het verschil in diameter
tussen de polen en aan de evenaar bedraagt bijna 10%. Afplatting komt
wel bij meer gasreuzen voor, maar nergens zo extreem als bij
Saturnus. De planeet bestaat voor bijna 94% uit waterstof en voor
iets meer dan 5% uit helium. Daarnaast zijn er nog kleinere
hoeveelheden methaan, ammoniak, waterdamp en enkele andere gassen.
Saturnus heeft geen echt planeetoppervlak en atmosfeer, de
voorkomende gassen zijn diep in de planeet vloeibaar en gaan naar
buiten toe langzaam over in de gasvorm. Er is dus wel een soort van
atmosfeer, maar die heeft geen duidelijke grens zoals bij ons op
aarde. Van buiten af heeft de atmosfeer van Saturnus een patroon van
strepen of banden dat een beetje lijkt op dat van Jupiter, al zijn ze
vager en rond de evenaar breder. Ook waaien er harde stormen op de
planeet en zijn er complexe wolkenstructuren, die werden ontdekt door
de Voyager 1.
Ringen en manen
Aan het eind van de twintigste eeuw
ontdekte men dat alle gasplaneten van ons zonnestelsel ringen hebben,
maar de opvallende ringen van Saturnus waren al eeuwen eerder bekend.
Aan het begin van de zeventiende eeuw viel het Galileo Galilei al op
dat Saturnus een vreemde vorm had die ook nog eens veranderde. In
dezelfde eeuw verbeterde de kwaliteit van de telescopen zodanig, dat
Christiaan Huygens in 1655 bekend maakte dat er sprake was van een
ring om de planeet. Giovanni Cassini toonde 20 jaar later aan dat het
eigenlijk om twee ringen ging. Halverwege de negentiende eeuw kon
James Clerk Maxwell bewijzen dat de ringen bestaan uit stukjes steen
en gruis. Inmiddels weet men dat het ringenstelsel bestaat talloze
kleine, afzonderlijke ringen waartussen zich lege afscheidingen
bevinden. De ringen bestaan uit ijs en meteorietstof, en zijn maar
zo’n 20 meter dik. Daardoor lijkt het vanaf de aarde eens in de 15
jaar of de ringen verdwijnen, we kijken er dan recht tegen aan.
Nog steeds worden er nieuwe
ontdekkingen gedaan met betrekking tot de ringen. Terwijl de grootste
3 al zichtbaar zijn met amateur-telescopen, zijn er ook een aantal
pas in de jaren zestig van de vorige eeuw ontdekt. De allerkleinsten
werden pas op foto’s van Voyager-expedities waargenomen en in 2009
werd nog eens een enorme buitenring ontdekt met een diameter van maar
liefst 13 miljoen kilometer.
Behalve ringen heeft Saturnus ook
manen. Hoeveel precies zal waarschijnlijk nooit vastgesteld kunnen
worden, want hoe maak je het onderscheid tussen een groot brokstuk
van de ringen en een kleine maan? In 2007 cirkelden er 61 objecten
rond Saturnus die het predikaat manen en maantjes verdienden.
De symboliek van Saturnus
Saturnus was een figuur uit de Romeinse
mythologie, maar zijn onduidelijke oorsprong moet veel verder terug
worden gezocht. Als Romeinse god had hij vooral te maken met de
landbouw en uitgezaaid graan, maar ook met de onderwereld. Ons woord
“zaterdag” verwijst nog naar de god Saturnus.
In de Westerse astrologie is de planeet
Saturnus de heerser van het sterrenbeeld Steenbok. Volgens de
astrologische traditie heeft de planeet een beperkende en
versterkende invloed. Saturnus gaat over grenzen, structuur en
maatschappelijk autoriteit, een praktische instelling en
realiteitszin. In de Middeleeuwen werd Saturnus ook wel als een
“slechte” planeet gezien, die beproevingen, ziekten en dood
bracht. Tegenwoordig wordt hij meer gezien als een kracht, die
invloed heeft op iemands verantwoordelijkheidsgevoel en de bereidheid
om zich te conformeren. De realiteit onder ogen zien is een van de
belangrijke functies van de menselijke geest, waar Saturnus over
waakt. Met het onder ogen zien van de realiteit oogst je begrip en
inzicht. Ook symboliseert Saturnus alles wat koud en droog is, zo ook
iemands emoties. Verder vallen de donkere kleuren onder Saturnus en
is de zandloper zijn symbool, zodat hij ook wordt geassocieerd met
“Vadertje Tijd”. Daarnaast is hij, zelfs meer dan de zon, het
symbool voor de vaderfiguur.
