Een foneem is een klank die bij een verandering meteen leid tot een verandering in de betekenis van een woord. Een voorbeeld hierbij is het woord boom en bom. Er is 1 foneem weg gehaald, dit zorgt er meteen voor dat het woord een andere betekenis heeft. Je moet je hier wel van bewust zijn. Voor volwassenen is dit van zelf sprekend, maar voor jonge kinderen kan dit lastig zijn. Het fonologisch bewust zijn is dus erg belangrijk, ziet een kind geen verschil in de woorden dat kan de betekenis totaal anders worden. Het fonetisch bewust zijn is een belangrijke stap in het leren lezen.
Het fonologische bewust zijn moet geleerd worden. Een woord bestaat uit een aantal achter elkaar geschreven klanken die samen een woord vormen. Het samenvoegen van deze woorden noem je co-articuleren. Allereerst leren kinderen de klanken van de geschreven letters. Niet veel later zullen zij ook leren om deze klanken achter elkaar te plakken en tot een woord samen te voegen. Zo weten ze hoe ze b- oe- k, uitspreken. Vervolgens kunnen ze zich ook bedenken hoe het hele woord klinkt. Fonemen moeten geleerd worden vanuit de gesproken vorm. Aan een letter zelf “zie” je niet hoe het uitgesproken wordt. Het is dus erg belangrijk voor een kind om goed te weten hoe elke klank klinkt. Dit proces werkt ongeveer hetzelfde bij het lezen van een woord. Een woord moet verklankt worden om het te kunnen lezen. Als een kind begint met lezen zal het bij elke letter een klank bedenken. Daarna zal het kind al deze klanken aan elkaar “plakken” om zo een woord te lezen. Dit heeft allemaal te maken met het fonologisch bewust zijn. Het eerste niveau is een woord verdelen in lettergrepen. Een voorbeeld hiervan is: ta-fel, koel-kast, boek-je. Daarna leert een kind woorden op te delen in rijmstukjes. Als hoogste niveau is er een woord opdelen in de kleinste klank eenheden. Een voorbeeld daarvan is: t-a-f-e-l, k-o-e-l-k-a-s-t, b-o-e-k-j-e.
Een goede manier om kinderen fonologisch bewust te maken is al vroeg beginnen met liedjes zingen, voorlezen enzovoorts. Dit zorgt ervoor dat het ritme gevoel bevorderd wordt. Ook leren de kinderen al om bezig te zijn met klanken en tijdens het voorlezen zien ze hier ook letters bij. Een andere goede manier is het vormen van 1 woord uit 2 woorden zoals: boeken en kast. Het kind maakt hiervan dan boekenkast. Het kind moet zich hier bewust zijn dat klanken die een 2 aparte woorden vormen ook samen 1 woord kunnen vormen. Belangrijk is hierbij dat het kind feedback krijgt op wat hij of zij doet. Als je het kind verbeterd met klanken dat woord het kind er zich eerder bewust van.
