Gejaagd door de wind, in het Engels ”Gone With the Wind”, is een boek van de Amerikaanse schrijfster Margaret Mitchell dat werd uitgegeven in 1936. Een jaar later kwam de Nederlandse vertaling uit bij de Zuid-Hollandsche Uitgevers Maatschappij met illustraties van de bekende tekenaar Anton Pieck. De roman, de enige van de schrijfster die is gepubliceerd en waar ze tien jaar aan gewerkt heeft, is niet lang daarna verfilmd. Daarnaast zijn er musicals van gemaakt en er bestaan een aantal al dan niet geautoriseerde vervolgen. De hoofdpersoon van de roman “Gejaagd door de wind” is de eigenzinnige en verwende immigranten-dochter Scarlett O’Hara. Samen met haar zien we hoe het gezapige leven van de zuidelijke plantagehouders in Georgia verandert tijdens en na de Amerikaanse Burgeroorlog in de tweede helft van de negentiende eeuw. Tegen de achtergrond van dit tijdsgewricht is de relatie tussen Scarlett en haar familie en haar respectievelijke echtgenoten voortdurend in beweging. Terwijl haar land wordt verscheurd door de burgeroorlog, een grote bevolkingsgroep van slaaf ineens vrij mens wordt en de slome Ashley Wilkes haar hart breekt door met zijn nicht Melanie te trouwen, gaat Scarlett letterlijk over lijken om haar geliefde plantage Tara te behouden. De enige man in haar omgeving die aan de sterke Scarlett gewaagd is, is Rhett Buttler, met wie ze een haat/liefde-verhouding heeft.
Verfilming
De film kwam al uit in 1939 en werd geregisseerd door Victor Fleming en George Cukor, geproduceerd door David O. Selznick en voorzien van muziek door Max Steiner. De hoofdrollen werden vertolkt door Vivien Leigh als Scarlett en Clark Gable als Rhett Buttler. Ook zien we Leslie Howard als Ashley Wilkes en Olivia de Havilland als zijn vrouw Melanie Hamilton. Hattie McDaniel, die de zwarte huisbediende Mammy speelt, kreeg als allereerste Afro-Amerikaanse actrice de Academy Award voor de beste vrouwelijke bijrol. In totaal won de film acht Academy Awards van de dertien nominaties en werd door de National Film Preservation Board benoemd als “cultureel van significante waarde” en opgenomen in de National Film Registry. In Nederland werd de film “Gejaagd door de wind” pas in 1950 uitgebracht. Hij werd door de filmkeuring vanwege de oorlogs- en liefdesscènes geschikt geacht voor kijkers van boven de 18 jaar. Dit terwijl de filmversie al behoorlijk gekuisd is ten opzichte van het originele verhaal van de roman. De film blijft weliswaar relatief trouw aan het boek, maar er zijn een paar afwijkingen te bespeuren. Zo geeft het boek een gedetailleerde beschrijving van het vroegere leven van Scarlett’s ouders, Gerald en Ellen O’Hara, die in de film ontbreekt. Ook Scarlett’s leven is versimpeld, waardoor onder andere haar twee oudste kinderen in de film ontbreken. De sociale context van de roman is verzacht voor wat betreft het racisme, zoals de verwijzingen in het boek naar de Ku Klux Klan. En zoals gezegd, de roman was in zijn tijd opvallend seksueel expliciet, maar dit is in de film sterk afgezwakt. Bijvoorbeeld de aanval op Scarlett bij de nederzetting van bevrijde slaven, de verkrachting van haar door Rhett en Melanie’s pijnlijke bevalling zijn in de film alleen indirect of eufemistisch weergegeven. Het verschijnen van de film maakte het boek echter niet minder populair, alleen al in het Nederlands verscheen de vijfendertigste druk bij uitgeverij De Boekerij in het jaar 1993. Naast de verfilming is de roman ook bewerkt tot musical, voor het eert in de jaren zeventig van de vorige eeuw als de musical “Scarlett”. Onlangs is er weer een nieuwe musical-versie uitgebracht door het New London Theatre, getiteld “Gone with the wind”.
Vervolgen en alternatieve versies
Zowel in boek- als in filmvorm is “Gejaagd door de wind” onmiskenbaar een monument van het leven in de zuidelijke staten van Amerika. De populariteit van het verhaal wordt misschien ook verklaard door het achterliggende symbolisme, dat het verhaal tegelijkertijd mythisch en universeel maakt. Het succes van het boek en de film zorgde natuurlijk ook om een vraag naar meer. Maar ondanks het overweldigende succes heeft Margaret Mitchel zelf nooit een vervolg willen schrijven op ”Gone with the wind”. Haar bureau autoriseerde wel de schrijfster Alexandra Ripley om de vervolgroman “Scarlett” te schrijven, die in 1991 uitkwam. In 2000 probeerden de houders van het copyright de publicatie van “The wind done gone” tegen te houden. Deze bijzondere roman van Alice Randall vertelt “Gejaagd door de wind” nogmaals, maar dan vanuit het gezichtspunt van de slaven. Dit levert uiteraard een interessant verhaal op ter aanvulling van het origineel dat de klasse van de slavenbezitters als hoofdrolspelers heeft. Gelukkig oordeelden de rechters dankzij deze totaal verschillende invalshoek dat het copyright niet werd geschonden en kon dit boek niet uit de winkels worden gehouden. De vervolgroman “The winds of Tara” van Katherine Pinotti werd in 2002 wel met succes uit de boekwinkels verwijderd, overigens nadat er een een paar duizend exemplaren van waren verkocht. Tenslotte is er nog de roman “Rhett Butler’s People” van Donald McCaig uit 2007. Net als “The wind done gone” speelt dit verhaal in precies dezelfde periode als “Gone with the wind” maar dan gezien vanuit het perspectief van Rhett Butler. Ook deze laatste roman is geautoriseerd door de erven van Margaret Mitchell.
Na zeventig jaar blijft “Gejaagd door de wind” nog steeds een spannend verhaal van liefde en oorlog. geluk en ellende. Ook de film, met de onsterfelijke Scarlett en Rhett, is tegenwoordig nog steeds het bekijken waard. Daarnaast inspireert het nog steeds andere schrijvers om het verhaal te vertellen van uit een andere perspectieven en voelen anderen zich weer groepen om musical- en toneelversies maken. We kunnen dus met recht spreken van een klassieker, geschreven in een periode voor de politieke correctheid. Scarlett, een kind van haar tijd, scheldt weliswaar op domme en luie negers, maar houdt tegelijkertijd zielsveel van haar Mammy en behandelt haar vaders trouwe huisknecht Pork met meer respect en genegenheid dan de meeste mensen van haar eigen sociale klasse.
