Ook als je helemaal niets met het katholieke geloof op hebt, zijn de Gotische kathedralen heel indrukwekkende gebouwen. Zij stammen uit een tijd dat er nog geen mechanische hulpmiddelen als hijskranen beschikbaar waren en zijn in de regel ook rijkelijk en zeer zorgvuldig gedecoreerd met beeldhouwwerk. De term Middeleeuwen doet denken aan een weinig belangrijke periode waarin niet veel belangrijks gebeurde, waarna pas in de zestiende eeuw ineens de Verlichting plaatsvond. In de realiteit zijn dergelijke stroomversnellingen in de geschiedenis het gevolg van veel langdurigere ontwikkelingen. Zo vonden ook in de twaalfde en dertiende eeuw ingrijpende veranderingen plaatst in Europa, die elkaar ook nog eens onderling versterkten. Allereerst groeide de West Europese bevolking enorm. De totale bevolking verdriedubbelde in die twee eeuwen, en in heel welvarende gebieden vertienvoudigde de bevolking zelfs. Bestaande steden groeiden explosief en er werden ook honderden nieuwe gesticht. De steden werden daarmee steeds belangrijker als culturele en economische centra en namen de plaats in van de geïsoleerde kastelen, dorpen en kloosters uit de Romaanse periode. Hoewel de economie nog steeds afhankelijk was van de landbouw, begon langzaamaan het oude starre sociale systeem te veranderen. In de periode ervoor waren de meeste West Europese bossen al omgevormd tot landbouwgrond, maar door gebruik van nieuwe technieken als de door paarden getrokken ploeg steeg de productiviteit. Daardoor kon de economie veranderen van een ruilhandel in een op geld gebaseerde economie. Deze vorm handel, het begin van wat we later “kapitalisme” zouden gaan noemen, was heel bevorderlijk voor de ondernemingszin. Door de toename van de handel werd West Europa steeds meer een netwerk van steden, die met elkaar verbonden waren via het door de Romeinen aangelegde wegennet. De toegenomen welvaart zorgde daarbij ook voor langere perioden van vrede. In het Ile-de-France, de omgeving rond Parijs, was van de tiende tot de veertiende eeuw het Capetingische koningshuis aan de macht over een voor die tijd groot en welvarend gebied.
Het ontstaan van de Gotiek
Door al deze economische en sociale ontwikkelingen bloeide het intellectuele leven op en had men de gelegenheid om zich toe te leggen op het bouwen van kerken en kathedralen. Er waren er oorspronkelijk veel meer dan nu nog bewaard zijn gebleven, geschat wordt één op elke 150 tot 200 personen. Het bijzondere van de Gotiek is dat deze stijl als het ware uit de lucht kwam vallen, en het ontstaan ervan vrij precies is te dateren. In het jaar 1140 was de abt Suger gedwongen om de achtste eeuwse kerk van St. Denis bij Parijs uit te breidden. Door de toegenomen bevolking was de kerk soms zo vol dat het gevaarlijk was. Suger voegde een groot voorportaal en een ruimer koor toe. Vanaf toen werden alle kerken en kathedralen in het Ile-de-France in deze nieuwe stijl gebouwd en breide de Gotiek zich later ook uit naar de rest van Frankrijk, Nederland, België, Duitsland, Italië, Catalonië, Spanje en Engeland.
Er zijn geschiedkundigen die het plotseling opduiken en de razendsnelle verspreiding van de Gotische kathedralen in verband brengen met Bernardus de Clairvaux en de orde van de Tempeliers. Zij keerden in 1128 terug van een kruistocht in het Heilige Land, die bijna tien jaar had geduurd. Hoewel er geen keihard bewijs voor is, wordt vermoed dat de Tempeliers de sleutel van de goddelijke getallenleer met zich meebrachten: de Gulden Snede. Maar een andere verklaring kan zijn dat de nieuwe constructieve technologie goed aansloot bij de onder het katholicisme nog steeds levende Keltische cultuur en daardoor snel in de mode raakte. Na de Vroege Gotiek, die in de twaalfde eeuw in het Ile-de-la-France ontstond, ontwikkelde de stijl zich naar de Hoge Gotiek. Dit leidde in de dertiende eeuw tot de nog fijnere Rayonnante stijl en tot de Flamboyante Hoge Gotiek, het summum van decoratieve vloeiende lijnen.
De symboliek van de Franse kathedralen
Karakteristieke constructies als de spitsboog en het ribgewelf werden al eerder in de Islamitische en Romaanse architectuur toegepast, maar de Gotiek is toch een radicale breuk met het verleden door de veel lichtere en transparantere structuur. Door het veelvuldig gebruik van glas-in-loodramen werden de gevels veel lichter en opener. Binnen in de kathedraal ligt de nadruk op diagonale lijnen en ruime zichtlijnen. Dit veranderde de zware en aardse Romaanse kerk in verticaal gerichte, bijna zwevende gewelven. Dit effect werd nog versterkt doordat de Gotische kerk echt als een eenheid werd ontworpen en gebouwd, dit in tegenstelling tot de meeste Romaanse kerken die zijn gebouwd als een verzameling van verschillende ruimtes. Ook werd de ornamentiek rijker qua vorm en symboliek. Als je goed kijkt kom je in deze katholieke kerken diverse oudere Keltische symbolen tegen. Zoals het pentagram in de vorm van een vijfhoekig samengesteld boomblad, bijvoorbeeld van de kastanje of de eik. Ook is de kruisbloem vaak te vinden is op torenspitsen, dit is een combinatie van de lelie en het kruis, een Keltisch en christelijk symbool in één.
De verticale en lichte constructie van de Franse kathedralen is functioneel want het gebouw moest de geest verheffen. Het onaardse schemerlicht dat door de glas-in-lood ramen schijnt versterkt dit effect nog eens. Net als de Egyptische tempels zijn Gotische kathedralen op de Oost-West as gebouwd, dit heeft te maken met de opkomst en ondergang van de zon. De belangrijkste ingang zit dan ook altijd in de Westgevel en daarboven zie je het roosvenster. De geopende roos is het symbool van het aardse leven.
Waar kun je kathedralen bekijken?
Als je een Gotische kathedraal van binnen wilt bekijken, dan hoef je niet echt ver weg. België heeft er een aantal, hoewel alleen de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal van Doornik echt als kathedraal is gebouwd. De anderen zijn oorspronkelijk als gewone kerken gebouwd totdat ze kathedraal, de thuisbasis of zetel van de bisschop, werden. Voorbeelden zijn de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal in Antwerpen en de Sint-Pauluskathedraal van het bisdom Luik. In Nederland zijn de oorspronkelijke kathedralen de Sint-Bavokathedraal van Haarlem en de Sint-Catharinakathedraal van Aartsbisdom Utrecht. Later tot kathedraal benoemde kerken zijn bijvoorbeeld de Sint-Antoniuskathedraal van Breda en de Sint-Christoffelkathedraal van Roermond. In Frankrijk kun je het best het begin en de verdere ontwikkeling van de Gotische kathedralen bekijken. Van de Vroege Gotiek zoals in de kathedralen van Chartres en Parijs, via de Hoge Gotiek in die van Reims en Amiens, vervolgens de Rayonnante Gotiek in Troyes en tot slot de Flamboyante Hoge Gotiek van de kathedraal van Rouen. Kathedralen in Duitsland zijn bijvoorbeeld de Dom van Keulen en de Dom van Trier. In Engeland vind je de bisdommen van de Anglicaanse Kerk, zoals in Canterbury, Liverpool, Winchester en York. Onder de kathedralen van Italië bevindt zich de Sint-Jan van Lateranen in Rome. Dit is de bisschopskerk van de Paus en in dat opzicht de belangrijkste kerk van het Rooms-Katholieke geloof. Daarnaast zijn er nog prachtige kathedralen als de Dom van Florence, die van Milaan en die van Pisa. In Spanje vind je kathedralen in de grote steden zoals Granada, Barcelona, Santiago de Compostella, Sevilla en Málaga.
