Kindermishandeling is niet zo zeldzaam als men zou denken. Het is echter zo dat er geen degelijk beeld kan gevormd worden omtrent dit probleem. De oorzaak hiervoor is dat het vooral voorkomt bij kinderen onder de 5 jaar, die zich nog niet zo goed kunnen beschermen en het ook niet echt kunnen vertellen. De dader bij kindermishandeling is in de meeste gevallen de zorgdrager voor het kind. In de overgrote meerderheid gaat het om de moeder of de vader, maar nu komt het ook vaker voor dat de niet-biologische vader – de nieuwe partner van de moeder – het kind mishandeld.
Kindermishandeling kan onder verschillende vormen voorkomen. Het kan gaan om het opzettelijk toebrengen van schade (‘battered child syndroom’) waarbij het kind fysiek mishandeld wordt. Een andere vorm is het ‘shaken infant syndroom’ waarbij het kind zeer hevig door elkaar wordt geschud. Met als gevolg dat er een subduraal hematoom – een bloeding tussen het hersenvlies en de hersenen – of netvliesbloedingen ontstaan waardoor het kind meestal binnen de 6 uren volgende symptomen vertoont: braken, bewustzijnsverlies, (in sommige gevallen) stuiptrekkingen en uiteindelijk het stilvallen van de ademhaling. Verder kan kindermishandeling ook voorkomen onder de vorm van verwaarlozing. Dit kan zowel geestelijk als lichamelijk.
Het munchausen by proxy syndroom is de laatste vorm van kindermishandeling die ik hier zal bespreken. Hierbij is er sprake van een dader die een perverse, ziekelijke behoefte heeft aan medische aandacht.
In tegenstelling tot het munchausen syndroom – waarbij de persoon bij zichzelf ziektes simuleert of symptomen induceert – gaat het bij het munchausen by proxy syndroom om de ziektetoestand van het kind. In de meeste gevallen is hier de moeder de dader. Bij de verdere uiteenzetting van dit artikel zal ik dan ook over de moeder en het kind spreken, maar hou in gedachte dat het ook een andere persoon kan zijn die een belangrijke rol speelt in het leven van het kind.
Er is geen duidelijke consensus of het munchausen by proxy syndroom als een psychiatrische aandoening of geestesziekte kan beschouwd worden. Volgens de DSM-IV – Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, een algemeen aanvaarde beschrijving van psychische aandoeningen – wordt dit syndroom niet geklasseerd als een psychiatrische aandoening. Het munchausen by proxy syndroom kan eigenlijk omschreven worden als een antisociale gedragsstoornis die ontstaat uit een alles overheersende behoefte om aandacht, medische aandacht meer bepaald.
Er zijn 3 verschillende gradaties binnen dit syndroom die variëren naar ernst. Ongeacht de ernst-factor is het zo dat ze altijd veelvuldige hospitalisatie van het kind tot gevolg hebben.
“False illness story”: Hierbij gaat de moeder een foutief verhaal vertellen over de ziektetoestand van het kind. Men zou denken dat deze vorm niet echt als kindermishandeling kan beschouwd worden, maar de handeling van de moeder heeft nog steeds ernstige gevolgen. De arts zal namelijk medische handelingen stellen die helemaal niet nodig zijn. Als dit meermaals gebeurt, kan dit een zeer traumatische ervaring voor het kind worden.
“Fabrication of signs”: Hierbij gaat de moeder valse symptomen creëren. Een voorbeeld hiervan is menstrueel bloed in de urine van het kind doen. Ook dit heeft tot gevolg dat de artsen medische handelingen gaan stellen die overbodig zijn.
“Induced illness”: Dit is de ergste vorm van het munchausen by proxy syndroom. De moeder gaat hier het kind echt ziek maken om op die manier medische aandacht te krijgen. Het ‘ziek maken’ kan op verschillende manieren gebeuren, in de meeste gevallen is er echter sprake van intoxicatie of smoring. Vergiftiging of intoxicatie is de toestand die ontstaat na het opnemen van een voldoende hoeveelheid van een bepaalde stof om symptomen te veroorzaken. De gebruikte stof moet in dit geval niet een soort vergif zijn, het is voldoende als het kind alcohol of een teveel aan zout binnenkrijgt. Smoring is een vorm van verstikking waarbij een uitwendige factor ervoor zorgt dat de mond en neus worden afgesloten. Hierdoor ontstaat er een zuurstof tekort, dat leidt tot bewusteloosheid en uiteindelijk hersendood na 3-5 minuten. Bij het munchausen by proxy syndroom gaat de moeder in dit geval het kind juist zolang van de adem benemen tot er bewusteloosheid optreedt. Je hoeft geen genie te zijn om op te merken dat deze situatie zeer ernstige gevolgen kan hebben. Het is niet alleen zo dat deze handelingen traumatische ervaringen voor het kind zijn, maar een overdosering van de vernoemde stoffen of het kind te lang van de adem benemen is voldoende voor een fatale afloop.
Zoals men kan zien uit het voorgaande is het munchausen by proxy syndroom een zeer ernstige aandoening. Als men een vermoeden heeft dat de moeder de oorzaak is van de ziektetoestand van het kind, moet men het contact tussen beide verminderen of ervoor zorgen dat moeder en kind een tijd niet meer alleen samen zijn. Het resultaat hiervan is dat er een spontane genezing optreedt.
In het kader van deze problematiek is het uiterst belangrijk dat artsen aan de mogelijkheid van kindermishandeling moeten denken. Men moet nagaan of het verhaal, het ontwikkelingsstadium of een eventuele ziekte kunnen kloppen met de opgelopen verwondingen. Het is namelijk zeer eigenaardig als een baby een beenbreuk heeft omdat het nog niet kan lopen of kruipen. In zeldzame gevallen kan het wel om een ziekte gaan bijvoorbeeld een kind dat bloedstollingsproblemen heeft kan vaker last hebben van blauwe plekken. Alarmsignalen van kindermishandeling zijn: het laattijdig hulp zoeken, een ongebruikelijke arts/ziekenhuis raadplegen, een inadequaat verhaal (met harde ontkenning), meerdere letsels van verschillende ouderdom en op verschillende plaatsen.
Bij het opsporen en behandelen is het belangrijk het kind ernstig te nemen en naar hem/haar te luisteren zonder zijn/haar verhaal te gaan interpreteren. Als blijkt dat kindermishandeling mogelijk de oorzaak is, is het aangeraden dat de arts een speciale instantie op de hoogte brengt. De bedoeling is in de eerste plaats kindermishandeling op te sporen en te behandelen, nadien kan men overgaan tot bestraffing van de dader.
