Mars, de vierde planeet vanaf de zon,
staat tussen de aarde en Jupiter in en is al sinds de oudheid bekend.
Zo werd de planeet al beschreven door de Griekse wetenschapper
Aristoteles, die leefde in de vierde eeuw voor onze jaartelling. Hij
was getuige van de verduistering van Mars door de maan, waaruit hij
in tegenstelling tot de heersende gedachte concludeerde dat Mars
verder van de aarde vandaan stond dan de maan. In 1590 werd Mars
verduisterd door Venus, hetgeen beschreven is door de Duitse
astronoom Michael Maestlin. Hoewel Mars met het blote oog te zien is,
moest men in die eeuwen maar gissen naar de karakteristieken van de
planeet, die overigens eerder donkergeel van kleur is. In de
zeventiende eeuw begon dit langzaam aan te veranderen. Galileo
Galilei bekeek Mars door een telescoop, de astronoom Cassini ontdekte
de poolkappen op Mars en Christiaan Huygens maakte de eerste kaart
van de planeet. Naarmate de telescopen sterker werden werd steeds
meer onthuld over het Marsoppervlak, of althans, dat dacht men.
Angelo Secchi ontdekte in 1858 een soort van geulen, “canali”,
volgens sommigen het ultieme bewijs voor een ontwikkelde beschaving.
In de twintigste eeuw werden de telescopen beter en bestudeerde men
de veranderingen van de poolkappen en van de grote donkere gebieden,
waarvan werd aangenomen dat het vegetatie was. Van de canali was
niets meer te bekennen, maar desondanks verschenen er tot in de
zestiger jaren serieuze wetenschappelijke publicaties over het leven
op Mars. Vanaf 1960 wordt de planeet verkend door ruimtesondes, die
vanuit een baan om de planeet gedetailleerde foto’s maakten.
Daarnaast zijn er ook enkele robotachtige karretjes op de planeet
geland, die ter plekke onderzoek doen en foto’s van het oppervlakte
maken. Twee Mars Exploration Rovers, gelanceerd in 2004, reden 5 jaar
later nog steeds rond en verzamelden een schat aan informatie. Onder
andere zorgden zij voor nieuwe bewijzen voor de aanwezigheid van
water op Mars in het verleden, terwijl vrij recent bleek dat er ook
nog steeds water op de planeet te vinden is. Mars is ongeveer de helft kleiner dan
de aarde en heeft een heel dunne atmosfeer, bestaande uit
koolstofdioxide, aangevuld met veel kleinere hoeveelheden stikstof, argon, koolstofmonoxide,
waterdamp en zelfs een klein beetje zuurstof. Vermoedelijk is de
atmosfeer in het verleden dikker geweest maar omdat Mars geen
magnetisch veld heeft, verdwijnen er voortdurend moleculen in de
ruimte.
Men gaat ervan uit dat Mars een kern
heeft van ijzer, zwavel en nikkel. Hieromheen bevindt zich een vaste
mantel van ijzer- en magnesiumsilicaten, die vroeger waarschijnlijk
heeft gezorgd voor de vulkanische activiteit op de planeet. Ook de
korst, die zo’n 50 kilometer dik is, bestaat uit ijzer- en
magnesiumsilicaten. De rossige kleur van het oppervlak wordt
veroorzaakt door ijzeroxide in de vorm van roest of het mineraal
hematiet.
Het oppervlak van Mars is zeer
gevarieerd, er zijn gebieden met inslagkraters die lijken op onze
maan, maar Mars biedt ook totaal andere landschappen. Er zijn
honderden korte en langere valleien, die eruit zien alsof ze ooit
door vloeistof gevormd zijn. Rond de evenaar is een gebied bezaaid is
met enorme vulkanen. Van de uitgedoofde vulkaan Olympus Mons gaat men
uit dat het de hoogste berg van ons zonnestelsel is. Ook heeft Mars
duidelijk herkenbare poolkappen. In 2003 werd er water in de vorm van
ijs en waterdamp ontdekt, en vijf jaar later ook vloeibaar water.
Omdat Mars verder van de zon afstaat dan de aarde, duurt een jaar er
bijna twee keer zo lang als op aarde. De hoek van het baanvlak en de
rotatie-as van de planeet is vergelijkbaar de aarde, waardoor ook
Mars verschillende seizoenen kent. Deze zijn, net als het jaar, bijna
twee keer zo lang als op aarde. De dag, de tijd die Mars nodig heeft
om rond zijn eigen as te draaien is wel weer bijna gelijk aan een
aardse dag. Ook het klimaat wijkt, vergeleken met andere planeten,
niet zo heel veel af van onze planeet. Dit alles leidde tot de wilde
plannen om Mars te koloniseren als de aarde in de toekomst onleefbaar
is geworden. Wel kan het er flink stormen, waarbij de stormen soms de
gehele planeet beslaan. Ook komen kleinere cyclonen en tornado’s
voor. Het vele stof dat daarbij opwaait is mogelijk de verklaring
voor de veranderlijke en tegenstrijdige waarnemingen, die in het
verleden gedaan zijn met behulp van telescopen vanaf de aarde.
Tot slot heeft de planeet twee manen,
die er dicht omheen draaien. Phobos en Deimos werden genoemd naar de
mythologische zonen van Ares, de Griekse voorganger van Mars, en
Aphrodite. Van deze kleine, aardappel-vormige stukken steen neemt men
aan dat het ingevangen planetoïden zijn.
Leven op Mars
Nadat Giovanni Schiaparelli aan het
eind van de negentiende eeuw een Marskaart maakte, met daarop de
eerder ontdekte geulen, nam het geloof in een intelligente
Mars-bevolking een grote vlucht. Hoewel zij later een optische
illusie bleken te zijn, zorgde de ongelukkige vertaling van canali in
“kanalen” tot de veronderstelling van een beschaving op Mars.
Vooral in de Verenigde Staten woedde een ware “Mars fever”,
waarbij wetenschappers signalen hoopten op te vangen van de planeet
en de media dit verder opklopte (what’s new?). In de literatuur kreeg
het science fiction genre mede door de Mars-koorts een geweldige
boost. Denk maar aan de klassieker “The War of the Worlds” van
H.G. Wells uit 1906. Toen dit verhaal over de invasie van de aarde
door Marsbewoners in 1938 als hoorspel op de radio kwam, meenden veel
luisteraars dat er werkelijk sprake was van een invasie.
De gedetailleerde beelden van het
Marsoppervlak, die de sondes en robotwagentjes naar de aarde zonden,
maakten een eind aan deze moderne mythen. Mars bleek een lege, dode
wereld zonder kanalen of geavanceerde beschaving. Toch is het niet
met zekerheid te zeggen of er wel of geen leven op Mars is, of is
geweest. De wetenschap gaat vooral uit van aardse levensvormen en het
is duidelijk dat de omstandigheden op Mars anders zijn. Overigens
worden ook op aarde nog steeds nieuwe levensvormen ontdekt, die zich
niets aantrekken van de veronderstelde voorwaarden voor leven.
Wellicht dat ooit de gevleugelde uitspraak van Mr. Spock van
toepassing blijkt: “It’s life, Jim, but not as we know it.”
De symboliek van Mars
In veel culturen werd de rode planeet
genoemd naar goden van vuur en oorlog, zoals bij de Babyloniërs en
de oude Grieken, waar hij Ares heette, de voorganger van de Romeinse
god Mars. De Egyptenaren noemde de planeet “Rode Horus” en in
Aziatische culturen wordt de planeet vooral geassocieerd met het
element vuur. Nog steeds wordt de planeet genoemd naar de Romeinse
god Mars, en in de astrologie wordt zijn symbool gebruikt, een schild
en speer, tevens het biologische symbool voor het mannelijke
geslacht. De energie van Mars staat voor actie, daadkracht,
natuurlijke agressie, assertiviteit en de mannelijke kant van je
persoonlijkheid. De kleur van Mars is, hoe kan het ook anders, rood
en het bijbehorende metaal ijzer. Scherpe voorwerpen en natuurlijk
wapens en oorlogstuig horen bij Mars. Dit alles klinkt misschien wat
primitief en agressief, maar ook in de moderne beschaving is de
energie van Mars nodig als actief beginsel, als impuls om te
handelen. In de natuur wordt Mars geassocieerd met vuur en vulkanen,
planten met doornen en dieren met scherpe klauwen en snavels, die
niet vies zijn van een stukje rood vlees. In de westerse astrologie
hoort hij bij het sterrenbeeld Ram en vroeger ook bij Schorpioen.
