Wat is de Regering?
De regering bestaat uit de Koning(in) en de ministers.
De Koning(in)
Sinds Nederland, Luxemburg en België in 1815 het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden koninkrijk vormden hebben we in Nederland een monarchie. Zoals de Grondwet zegt: “Het koningschap wordt erfelijk vervuld door de wettige opvolgers van Koning Willem I, Prins van Oranje-Nassau.” In onze Grondwet staat ook geregeld hoe een nieuwe koning of koningin aan de macht komt en wat de rechten en plichten van de Koning zijn. Sinds 1848 zijn die rechten sterk beperkt. Een nieuwe koning moet dan ook bij het aantreden zweren of beloven trouw te zijn aan de Grondwet en zich er aan te houden. Daarom is Nederland dus een constitutionele monarchie (constitutie = grondwet).
De koning is niet de baas in Nederland. De macht ligt bij het volk en daarom spreken we van een democratie. Volgens de Grondwet is de Koning onschendbaar; de ministers zijn verantwoordelijk. Dat klinkt raar: als je onschendbaar bent betekent dat toch juist dat je kunt doen wat je wil? Toch is dat niet zo. Wat met die uitspraak bedoeld wordt is dat niet de koning de besluiten neemt maar de ministers. Zij moeten zich verantwoorden tegenover het parlement, onze volksvertegenwoordigers. De koning zelf blijft buiten schot, maar mag dan ook geen besluiten meer nemen.
Wat doet de koningin?
Wat de koningin doet is samen te vatten in drie ‘petjes’ die de koningin opheeft. Als eerste is zij deel van de regering. In die functie ondertekent ze elke wet die is goedgekeurd door het parlement. Zonder haar handtekening en die van een minister wordt het geen wet en kan niemand er aan gehouden worden. Toch mag ze niet zelf bedenken of ze wel of niet wil ondertekenen: het is de minister die verantwoordelijk is, zij zet alleen een handtekening. Het is in België een keer voorgekomen dat de katholieke koning een wet over abortus of euthanasie niet wilde ondertekenen op persoonlijke gronden. Hij is toen afgetreden voor een dag, zijn opvolger heeft getekend en hij is weer opnieuw aangetreden. Het Nederlandse parlement heeft destijds besloten dat dat in Nederland niet kan: als de Koningin haar handtekening niet wil zetten mag ze aftreden, maar dan wordt ze niet meer opnieuw koningin. Opgestaan plaats vergaan. Wanneer in een uitzonderlijk geval noch de koning noch de opvolger van de koning zou willen tekenen dan zal in Nederland waarschijnlijk de monarchie worden afgeschaft. Als ze dat niet wilden zou men door kunnen zoeken naar een opvolger tot er één minderjarig is en een regent aanstellen die de handtekening kan zetten.
Het tweede deel van de taken van de Koningin zijn de dingen die zij doet als Staatshoofd. Elk land heeft een staatshoofd, hetzij een koning, sheik, sultan, keizer et cetera, hetzij een president. Het staatshoofd is het visitekaartje van het land. Als staatshoofd ontvangt de Koningin buitenlandse staatshoofden in ons land, brengt ze staatsbezoeken aan andere landen en knipt ze lintjes. Ook het benoemen van een (in)formateur valt onder deze taak (zie verderop bij Formatie).
Tenslotte is de koningin net als alle andere mensen in Nederland een privépersoon. Als zij winkelt, haar landgoederen beheert, personeel in dienst neemt of naar het stemhokje gaat om te stemmen is zij net als iedere andere persoon en moet ze zich gewoon aan dezelfde regels houden als anderen.
Wat mag de koningin (niet)?
Zoals we hebben gezien zijn de ministers verantwoordelijk voor de acties van de koningin. Dan gaat het voornamelijk over de dingen die zij doet als ze als staatshoofd of deel van de regering aan het werk is. Toch zijn ook sommige dingen die ze privé doet of zegt politiek gevoelig en kunnen gevolgen hebben voor de ministers die verantwoordelijk zijn. Wanneer zij daarom iets zegt waar de aandacht van de media door getrokken wordt en er volksvertegenwoordigers (leden van de Eerste of Tweede Kamer) zijn die vinden dat ze dat niet had mogen zeggen moet er een minister (meestal de minister-president) naar de betreffende Kamer komen om te verantwoorden wat er is gebeurd: ‘Wist de premier wat ze ging zeggen? Had hij toestemming gegeven? Wat bedoelde ze er mee en staat de premier daar achter? Was het achteraf gezien goed om die toestemming te geven?’ Wanneer de antwoorden die de Kamer krijgt niet afdoende zijn kan een meerderheid een motie van wantrouwen steunen. Meestal zijn excuses overigens afdoende, zeker aangezien de koningin en haar opvolgers zich erg goed bewust zijn van wat ze zeggen en bijna nooit iets desastreus zeggen. Toch kan er commotie ontstaan over dingen waar het kabinet dat niet van verwachtte, zoals de uitspraken van prinses Maxima over de Nederlandse identiteit. Ook al gaat het hier niet om de koningin maar om de vrouw van haar eerste opvolger, toch zijn de ministers er verantwoordelijk voor. Meerdere ministers hadden de speech die ze ging houden gelezen en goedgekeurd en niemand had gedacht dat er problemen over zouden ontstaan. Dat komt omdat er geen duidelijke grens is te trekken over wat er wel en wat er niet politiek gevoelig is. Iedereen denkt er net ietsje anders over. Wat vind jij, mag de Koningin vertellen wat ze gestemd heeft bij de afgelopen verkiezingen? Mag ze een eigen mening hebben over Europa, over kernenergie, milieubeleid? Het eerste, vertellen wat ze heeft gestemd, heeft ze overigens een keer gedaan. Er was toen speculatie in de media over de aanstelling van Kok (PvdA) als formateur, alsof de koningin zelf besloten had dat een kabinet zonder het CDA een goed idee was. Ze vertelde toen om aan de speculatie een einde te maken dat ze zelf op het CDA had gestemd.
Toch is het duidelijk dat er grenzen zijn aan de verantwoordelijkheid van de ministers. Wanneer de koningin het al te bont maakt moet ze aftreden en wordt er een opvolger benoemd. Stel je voor dat de Koningin morgen op een staatsbezoek George Bush voor idioot uitmaakt waar alle camera’s bij zijn… In zo’n geval zou de ministerraad aan het parlement voorstellen de koningin ongeschikt te verklaren om als koningin te functioneren. De Eerste en de Tweede Kamer komen nu samen bijeen in een enkele vergadering en debatteren over het voorstel. Vervolgens wordt er gestemd en als een meerderheid van die gezamelijke vergadering er mee instemt wordt de koningin afgezet. Toch is deze procedure voorlopig alleen nog maar theorie, aangezien er nog nooit een Nederlandse vorst is afgezet of ontoerekeningsvatbaar is verklaard. De procedure staat echter wel in de Grondwet, zodat het altijd het volk in haar vertegenwoordigers is die de macht in handen heeft, niet de koningin.
De Koningin moet dus voorzichtig zijn met wat ze zegt. Maar de ministers zijn niet strafrechtelijk of financieel verantwoordelijk voor de koningin, alleen politiek. Dat houdt in dat als de koningin morgen op een staatsbezoek George Bush neer zou schieten, Jan Peter Balkenende weliswaar heel wat uit te leggen heeft, maar er niet voor de bak in draait. Net zoals hij niet uit eigen zak zou hoeven bijleggen als Willem Alexander achter de stuurknuppel van een F-16 per ongeluk de Air Force One zou beschadigen.
