De Universiteit van Vilnius is de oudste en grootste instelling voor hoger onderwijs in Litouwen. Het markeert het begin van wetenschap en cultuur, niet alleen voor Litouwen maar ook voor de buurlanden. Het is een plek waar al langer dan 400 jaar de Litouwse samenleving is gevormd. Veel mensen die bekend zijn in Litouwen, Europa en over de hele wereld hebben er gestudeerd en gedoceerd – mensen zoals de dichter Mathias Casimirus Sarbievius, medici zoals Jozef Frank en Johann Peter Frank, dichter Adam Mickiewicz, historicus Simonas Daukantas en Nobelprijs winnaar Czeslaw Milosz.
De Universiteit van Vilnius kan trots zijn op haar unieke architectuur, de oude bibliotheek en musea voor het behoud van het artistieke, culturele en wetenschappelijke erfgoed. De waarde van de vele objecten bewaard is niet in geld uit te drukken voor de Litouwse, de Europese en mondiale cultuur. Het volstaat op te vermelden dat het enige exemplaar van het eerste Litouwse boek, Martinus Mosvidius zijn Catechismus, zich hier bevind.
Het is geen toeval dat in het Brusselse “Mini-Europa” Park, waar de EU-landen hun meest beroemde architectonische monumenten tentoon stellen, Litouwen wordt vertegenwoordigd door de gebouwen van de Universiteit van Vilnius.
De oudste instelling voor hoger onderwijs in Litouwen en een van de oudste in Oost-en Noord-Europa werd opgericht in 1579. Het kwam voort uit een college, dat werd gesticht in 1570 door de jezuïeten die naar Vilnius kwamen op uitnodiging van bisschop Valerianus Protasevicius. De bibliotheek werd in hetzelfde jaar gesticht.
Op 1 april 1597 gaf koning Stefan Bartholomeus het college het voorrecht voor de opening van de Universiteit van Vilnius en een Academie. In de herfst van hetzelfde jaar gaf Paus Gregorius XIII het Vilnius College de formele status van universiteit. In het begin waren er twee faculteiten – de Faculteit Wijsbegeerte en de Faculteit Godgeleerdheid. De Faculteit der Rechtsgeleerdheid werd opgericht in 1641 en de Faculteit der Geneeskunde werd geopend in 1781.
De universiteit werd opgericht naar het model van de klassieke Europese universiteiten. Omdat Latijn als de taal van het universitair onderwijs gold tot in de vroege 19e eeuw, stond de universiteit open voor docenten en studenten van alle nationaliteiten. Naast de multinationale bevolking van het Groothertogdom Litouwen – Litouwers, Polen, Russen – werkten en studeerden er vanaf het eerste begin mensen uit Portugal, Italië, Duitsland, Ierland en Spanje. Hoogleraren uit verschillende Europese landen werden uitgenodigd. Vanwege de religieuze en culturele tolerantie werden gunstige voorwaarden gecreëerd voor de ontwikkeling van de wetenschap.
Hoewel de Universiteit van Vilnius ver van de Europese centra van cultuur lag, stimuleerde het de meest vooruitstrevende wetenschappelijke ideeën.
‘Logica’ door professor Martinus Smiglecius (1572-1618) werd op grote schaal gebruikt op de Franse en het Engelse scholen. In de late 17de eeuw, tijdens zijn examens aan de Universiteit van Dublin, moest de beroemde schrijver Jonathan Swift vragen beantwoorden uit Martinus Smiglecius zijn “Logica”. Hoogleraar Sigismundus Lauxsminus heeft een grote bijdrage geleverd aan de wetenschap van de retoriek. Zijn boek ‘Oratorische Praktijk en de regels van de kunst van Retorica’ verscheen in 11 edities door heel Europa. De dichter Mathias Casimirus Sarbievius, alumnus en docent van de Vilnius Academie stond bekend als’ de Horace van Sarmatia ‘en werd bekroond met een lauwerkrans door Paus Urbanus VIII. Zijn ‘Boek over Lyriek’ werd in verschillende talen vertaald. De omslag van de editie van 1632, gedrukt in Antwerpen, werd ontworpen door de beroemde Vlaamse schilder Peter Paul Rubens.
